Euro Exchange Rate
Lê Phú Khải: (Trích Hồi ký )
 |
| Sơn Nam |
Sơn
Nam kể với tôi: Hồi tao mới lên Sài Gòn kiếm sống, một lần bà già tao
từ quê lên hỏi: Mày lên đây làm gì để sống? – Viết văn. Bà già hỏi lại:
Viết văn là làm gì? Tao thưa: Viết văn là có nói thành không, không nói
thành có (!). Bả nổi giận mắng: Mày là thằng đốn mạt. Tao không cãi, chỉ
làm thinh! Sau chừng như thương con quá, bà lại hỏi: Thế viết văn có
sống được không? Tao bảo: Viết một giờ bằng người ta đạp xích lô cả
ngày! Bả thấy vậy không hỏi gì nữa rồi lặng lẽ ra về.
Sơn
Nam đã viết văn từ đó đến nay, 50 năm có lẻ. Tập truyện nổi tiếng nhất
của ông là Hương rừng Cà Mau đã tái bản nhiều lần. Ông được độc giả tấn
phong là nhà “Nam bộ học” với hàng loạt tác phẩm khảo cứu: Lịch sử khẩn
hoang miền Nam, Đồng bằng sông Cửu Long, Văn minh miệt vườn, Cá tính
miền Nam, Bến Nghé xưa … Ông rành về phong tục, lễ nghi, ẩm thực của dân
Nam bộ. Mỗi buổi sáng, ông thường uống cà phê ở quán sân Nhà truyền
thống quận Gò Vấp đường Nguyễn Văn Nghi. Ai có việc gì cần hỏi về đất
nước con người Nam bộ thường ghé tìm ông ở đó. Kể cả mời ông đi tế lễ ở
đình chùa! Có người làm ăn khá giả tìm ông để biếu ít tiền uống cà phê
(!)
Dạo
nhà xuất bản Trẻ thành phố Hồ Chí Minh tổ chức kỷ niệm 20 năm thành
lập, có mời ông với tư cách là cộng tác viên ruột lên phát biểu trong
buổi lễ long trọng đó. Ông nói ngắn gọn: “Tôi sức yếu quá, nếu khỏe như
Huỳnh Đức thì đã đi đá banh rồi. Lại xấu trai nữa, nếu không đã đi đóng
phim như Chánh Tín từ lúc còn trẻ. Vừa ốm yếu lại vừa xấu trai nên đành
đi viết văn vậy. Bây giờ Nhà xuất bản Trẻ làm ăn khấm khá, các anh chị
có cơm ăn, tôi cũng có chút cháo!” Mọi người cười rộ.
…Dạo
Sài Gòn kỷ niệm 300 năm, Sơn Nam có theo một đoàn phim ra Quảng Bình dự
lễ tưởng niệm Tướng quân Nguyễn Hữu Cảnh người Quảng Bình có công khai
phá đất Nam bộ. Khi làm lễ, Sơn Nam giở gói đồ khăn đóng áo dài của mình
đem từ Sài Gòn ra, mặc vô và tế lễ rất đúng bài bản. Các cụ Quảng Bình
khen nức nở: Trong Nam người ta có lễ hơn cả mình ngoài này! Sơn Nam
nói: Trong Nam cũng có nhiều thằng lưu manh lắm, nhưng cử người đi xa,
phải cử thằng có lễ chớ! Các cụ Quảng Bình ngẩn người!
Trong giới nhà văn, Sơn Nam là
tác giả được một nhà xuất bản lớn ở thành phố Hồ Chí Minh mua bản quyền
hầu hết tác phẩm. Khi tôi hỏi nhà văn giá bao nhiêu ông lắc đầu: “bí
mật” (!)
Những lần trà dư tửu hậu
với Sơn Nam như thế, tôi thường mời ông ăn trưa, vì biết ông đi bộ đến
quán cà phê rồi ở đó đến tối mới về. Vào quán, bao giờ ông cũng kêu: Cho
cái món gì rẻ nhất, ngon nhất, và ngồi được lâu nhất (!)
Sơn
Nam để lại cho đời một sự nghiệp sáng tạo thật đồ sộ. Bao gồm nhiều đầu
sách khảo cứu, truyện ngắn, tiểu thuyết. Đọc Sơn Nam người ta kinh ngạc
về sự độc đáo của văn phong. Ông viết như nói, như một ông già Nam bộ
kể chuyện đời trong quán cà phê. Nhưng sức nặng của thông tin và cảm xúc
của người viết khiến lời văn biến hóa khôn lường. Đừng có ai đi tìm thể
loại hay bố cục trong một truyện ngắn hay một cuốn sách của Sơn Nam.
Nhưng đã chạm đến nó là phải đọc đến trang cuối. Vì càng đọc càng thấy
yêu nhân vật của ông. Càng thấy yêu mảnh đất Nam bộ, miền cực nam của
đất nước.
Lần
cuối cùng tôi gặp Sơn Nam là cách đây vài tháng, tại nhà riêng của ông ở
một con hẻm đường Đinh Tiên Hoàng. Hôm đó tôi đem một cái nhuận bút của
báo Cà Mau về cho ông. Không ngồi dậy được, ông phải nằm tiếp khách.
Bất ngờ ông hỏi tôi: Một tỷ là bao nhiêu tiền hả mày? Câu này ông đã hỏi
tôi một lần, nghĩ là ông hỏi giỡn, nên lần đó tôi không trả lời. Nay
ông lại hỏi, nên tôi thưa: Là một nghìn triệu “bố” ạ! Ông trợn mắt: Dữ
vậy? Tôi nói: Không tin “bố” hỏi con gái “bố” kia kìa.
Khi
biết rõ một tỷ là một nghìn triệu, nét mặt nhà văn nặng trĩu ưu tư. Có
lẽ ông đang nghĩ đến những vụ tham ô, lãng phí cả trăm tỷ, ngàn tỷ mà
ông đọc được trong những xấp báo đang để quanh người ông kia!
Nếu ai hỏi tôi về Sơn Nam, tôi sẽ trả lời: Sơn Nam là một nhà văn rất vui tính, đã… chết vì quá buồn!
14-8-2008
Sơn
Nam đã đi xa. Nhiều người bây giờ còn nhớ câu nói dí dỏm của ông: “Làm
văn chương là nghèo rồi. Nếu làm nghề này mà giàu được thì Ba Tàu Chợ
Lớn đã làm rồi!”
Lúc
còn sống, Sơn Nam ý thức một cách rõ ràng về cái sự nghèo của nhà văn.
Bây giờ thì Sơn Nam của chúng ta không còn nữa. Nhưng nghĩ cho kỹ thì
ông không nghèo. Trái lại, rất giàu có là đàng khác. Ngắm ngôi nhà lưu
niệm Sơn Nam tọa lạc trên một thế đất 2000 mét vuông, nhìn ra phong cảnh
cỏ cây, sông nước và những gì có trong ngôi nhà đó, người ta phải suy
nghĩ như thế.
Ngày
13 tháng 7 năm Canh Dần, tức ngày 22 tháng 8 năm 2010, nhà lưu niệm Sơn
Nam được vợ chồng chị Đào Thúy Hằng, con gái của nhà văn khánh thành
nhân ngày giỗ thứ hai của ông, tại ấp 4 xã Đạo Thạnh ngoại ô thành phố
Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang. Là một công trình văn hóa “phi chính phủ” nên
ngày khánh thành không có giấy mời in ấn, dấu mộc nhiêu khê. Chỉ nhắn
bằng điện thoại, ai biết thì tới.
Nhà
xây ba gian hai chái, hàn hiên rộng, thoáng mát, có cửa lá sách thông
với ba gian bên trong. Một kiểu nhà ba gian hai chái ở miền Bắc, được
các phú hào ở Nam bộ cải tiến cho hợp với miền Nam xứ nóng quanh năm.
Đặc biệt, mái ngói hai tầng làm cho ngôi nhà rất bề thế. Anh Nghị, con
rể nhà văn cho hay, chính anh lái máy ủi để ủi đất tạo thế một quả đồi
thấp làm nền cho ngôi nhà. Vì thế, đứng từ thềm nhà nhìn ra, thấy được
cả phong cảnh cỏ cây, sông nước phía trước. Để có được phong cảnh này,
vợ chồng chị Hằng đã phải chắt chiu mua lại từng mảnh đất nhỏ của 5-6
chủ đất phía trước nhà trong gần hai năm. “Ông bà ta chỉ xây dựng phong
cảnh một ngôi chùa, chứ không xây dựng một ngôi chùa.” Nguyễn Đình Thi
đã có nhận xét xác đáng như vậy về kiến trúc đình chùa nước ta. Điều này
rất đúng với nhà lưu niệm Sơn Nam.
Ấn
tượng nhất là ngay lối trước sân, phía bên phải là tượng Sơn Nam tạc
trên một phiến đá dựng đứng, bên trái là bút tích, cũng được tạc trên
đá: bài thơ duy nhất của ông, không đề, mà ông lấy làm lời tựa cho cuốn
Hương rừng Cà Mau trong đó có hai câu kết mà bao nhiêu người thuộc:
Phong sương mấy độ qua đường phố
Hạt bụi nghiêng mình nhớ đất quê.
Tôi
đặc biệt thích thú một cái máy chữ cổ, do một sinh viên có tên là Bùi
Thế Nghiệp tặng nhà lưu niệm, kèm theo lá thư Sơn Nam viết lúc tặng anh
cái máy. Số là, sinh viên Nghiệp là bạn đọc hâm mộ nhà văn. Cậu thường
chở nhà văn đi chơi (Sơn Nam không biết đi xe đạp, xe máy – LPK). Lúc
nhà văn bệnh nặng vào năm 2005, Nghiệp đến xin nhà văn một kỷ vật gì đó,
phòng khi ông đi xa. Nhà văn đã cho anh cái máy chữ kèm theo lá thư nhỏ
chứng nhận đây là máy chữ của Sơn Nam tặng. Nay đọc báo biết có nhà lưu
niệm Sơn Nam, Nghiệp đến tặng lại.
Với
những nhà lưu niệm do người dân tự tạo nên như nhà lưu niệm Sơn Nam, ai
dám bảo đồng bằng sông Cửu Long là “vùng trũng” văn hóa?
0 comments:
Post a Comment